تیروئید چیست؟ منظور از کم کاری تیروئید چیست؟

کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی) یکی از شایع‌ترین اختلالات غدد درون‌ریز است که به دلیل کاهش تولید هورمون‌های تیروئیدی در بدن رخ می‌دهد. غده تیروئید، که در قسمت جلویی گردن قرار دارد، نقش بسیار مهمی در تنظیم متابولیسم، رشد و توسعه بدن دارد.

 

تیروئید چیست؟

تیروئید یک غده‌ی کوچک و پروانه‌ای شکل است که در جلوی گردن، درست زیر حنجره و بالای ترقوه قرار دارد. این غده مسئول تولید هورمون‌های تیروئیدی (T3 و T4) است که نقش بسیار مهمی در تنظیم متابولیسم (سوخت و ساز) بدن دارند. هورمون‌های تیروئیدی باعث کنترل سرعت مصرف انرژی، تنظیم دمای بدن و عملکردهای دیگر مانند رشد و تکامل می‌شوند.

عملکرد تیروئید تحت کنترل هورمون TSH (هورمون محرک تیروئید) که از غده هیپوفیز ترشح می‌شود، قرار دارد. اختلال در فعالیت تیروئید می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی) یا پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدی) شود.

هورمون‌های تیروئیدی تأثیر گسترده‌ای بر عملکرد بسیاری از اعضای بدن، از جمله قلب، مغز، عضلات و سیستم گوارشی دارند. هنگامی که این غده به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند، عملکرد بدن کند شده و علائمی مانند خستگی، افزایش وزن، خشکی پوست و حساسیت به سرما ایجاد می‌شود.

علل مختلفی از جمله بیماری‌های خودایمنی (مانند تیروئیدیت هاشیموتو)، کمبود ید، استفاده از برخی داروها و حتی عوامل ژنتیکی می‌توانند منجر به کم‌کاری تیروئید شوند. این بیماری می‌تواند در سنین مختلف رخ دهد و هم کودکان و هم بزرگسالان را تحت تاثیر قرار دهد. تشخیص به موقع و درمان مناسب با استفاده از هورمون‌های جایگزین تیروئیدی می‌تواند به کنترل علائم و پیشگیری از عوارض جدی کمک کند.

 

چند نوع تیروئید داریم؟

در واقع، منظور از "انواع تیروئید"، بیشتر به مشکلات و بیماری‌های مختلف مرتبط با غده تیروئید اشاره دارد تا خود غده تیروئید به عنوان یک ساختار آناتومیک. بیماری‌های شایع تیروئید شامل موارد زیر هستند:

کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی): در این حالت، تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند. این مشکل ممکن است به علت کمبود ید، بیماری‌های خودایمنی مثل هاشیموتو، یا آسیب به تیروئید ایجاد شود.

پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدی): در این حالت، تیروئید بیش از حد هورمون تولید می‌کند. بیماری گریوز یکی از شایع‌ترین دلایل پرکاری تیروئید است.

گواتر: گواتر به بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید گفته می‌شود. این مشکل ممکن است به دلیل کمبود ید، اختلالات خودایمنی، یا پرکاری تیروئید رخ دهد.

ندول‌های تیروئید: ندول‌ها توده‌های کوچک یا بزرگ روی تیروئید هستند. برخی از این ندول‌ها خوش‌خیم و بی‌خطر هستند، ولی برخی نیز ممکن است سرطانی باشند.

سرطان تیروئید: این بیماری زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های غیرطبیعی در تیروئید شروع به رشد کنند. انواع مختلفی از سرطان تیروئید وجود دارد، مانند پاپیلاری، فولیکولار، مدولاری، و آناپلاستیک.

هر یک از این مشکلات تیروئیدی می‌توانند علائم و درمان‌های مختلفی داشته باشند و برای تشخیص و درمان آنها بهتر است با پزشک متخصص مشورت شود.

 

علائم کم کاری تیروئید

علائم کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی) می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد و به میزان کمبود هورمون‌های تیروئیدی بستگی دارد. برخی از علائم شایع کم‌کاری تیروئید عبارتند از:

خستگی و کمبود انرژی: احساس خستگی مداوم و بی‌حالی از علائم رایج کم‌کاری تیروئید است.

افزایش وزن: متابولیسم کندتر باعث افزایش وزن ناخواسته می‌شود.

حساسیت به سرما: افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید معمولاً احساس سرما می‌کنند، حتی در هوای معتدل.

خشکی پوست و مو: پوست و مو ممکن است خشک و شکننده شود.

ضعف عضلانی و درد مفاصل: افراد ممکن است احساس ضعف در عضلات یا درد در مفاصل خود داشته باشند.

یبوست: کاهش فعالیت متابولیک باعث کندی حرکات روده و یبوست می‌شود.

افسردگی و تغییرات خلقی: کمبود هورمون‌های تیروئیدی می‌تواند باعث افسردگی، اضطراب، و کاهش انگیزه شود.

پف صورت و تورم در دست و پاها: تجمع مایعات ممکن است منجر به تورم در برخی از قسمت‌های بدن شود.

کاهش تمرکز و حافظه: افراد ممکن است دچار مشکلاتی در حافظه و تمرکز شوند.

ریزش مو: کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث ریزش مو و نازک شدن ابروها شود.

کاهش ضربان قلب: قلب ممکن است کندتر از حالت طبیعی بتپد.

این علائم ممکن است به تدریج ظاهر شوند و بسیاری از آنها می‌توانند با علائم سایر بیماری‌ها مشابه باشند. بنابراین، اگر به کم‌کاری تیروئید مشکوک هستید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید و آزمایش‌های لازم را انجام دهید.

 

آیا کودکان هم دچار کم کاری تیروئید میشوند؟

بله، کودکان نیز می‌توانند به کم‌کاری تیروئید مبتلا شوند. کم‌کاری تیروئید در کودکان ممکن است مادرزادی باشد (از بدو تولد وجود داشته باشد) یا در طول زندگی ایجاد شود. این شرایط به دو دسته تقسیم می‌شود:

کم‌کاری تیروئید مادرزادی: برخی از کودکان با کم‌کاری تیروئید به دنیا می‌آیند. این مشکل ممکن است به علت مشکلات ژنتیکی یا اختلالات در رشد تیروئید در دوران جنینی باشد. اگر این وضعیت زود تشخیص داده نشود و درمان آغاز نگردد، می‌تواند تأثیرات جدی بر رشد جسمی و مغزی کودک بگذارد. معمولاً در بسیاری از کشورها آزمایش غربالگری تیروئید در بدو تولد انجام می‌شود تا این مشکل زود تشخیص داده شود.

کم‌کاری تیروئید اکتسابی: این نوع کم‌کاری تیروئید ممکن است در دوران کودکی یا نوجوانی به دلیل بیماری‌های خودایمنی مانند بیماری هاشیموتو، کمبود ید، یا عوامل دیگر ایجاد شود.

 

علائم کم‌کاری تیروئید در کودکان

علائم کم‌کاری تیروئید در کودکان می‌تواند مشابه بزرگسالان باشد، اما ممکن است با برخی نشانه‌های خاص رشد و تکامل نیز همراه باشد:

کندی رشد و کوتاهی قد: کم‌کاری تیروئید می‌تواند منجر به کاهش رشد قدی و ناتوانی در رسیدن به قد نرمال شود.

تاخیر در بلوغ: این مشکل ممکن است باعث تاخیر در بلوغ جنسی شود.

خستگی و کمبود انرژی: کودکان مبتلا معمولاً خسته و کم‌انرژی هستند.

اختلال در رشد ذهنی و یادگیری: کم‌کاری تیروئید می‌تواند بر توانایی‌های شناختی و یادگیری کودک تاثیر بگذارد.

یبوست، پوست خشک و سردی بدن: این علائم در کودکان نیز مشابه بزرگسالان دیده می‌شود.

پف‌آلودگی صورت و صدای خشن: این علائم به‌خصوص در کم‌کاری تیروئید شدید دیده می‌شود.

تشخیص به موقع و درمان مناسب با داروهای جایگزین هورمون تیروئیدی می‌تواند از عوارض جدی و بلندمدت جلوگیری کند.

 

علائم کم کاری تیروئید در مردان، زنان و کودکان

کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی) در مردان، زنان و کودکان علائم مشابهی دارد، اما برخی از علائم خاص ممکن است در هر گروه به دلیل تفاوت‌های فیزیولوژیکی و هورمونی متفاوت باشد.

علائم کم‌کاری تیروئید در مردان

خستگی و کاهش انرژی

افزایش وزن: متابولیسم کندتر باعث افزایش وزن ناخواسته می‌شود.

ضعف عضلانی و درد مفاصل

کاهش میل جنسی و مشکلات جنسی: مردان ممکن است کاهش میل جنسی و اختلالات نعوظ را تجربه کنند.

ریزش مو و خشکی پوست

کاهش تمرکز و حافظه

افسردگی و تغییرات خلقی

کاهش ضربان قلب و حساسیت به سرما

 

علائم کم‌کاری تیروئید در زنان

خستگی و خواب‌آلودگی

افزایش وزن: حتی با رژیم غذایی مناسب و ورزش، ممکن است کاهش وزن سخت باشد.

اختلالات قاعدگی: سیکل‌های نامنظم، خونریزی سنگین یا کاهش تعداد دفعات قاعدگی ممکن است اتفاق بیفتد.

نازایی: کم‌کاری تیروئید می‌تواند در باردار شدن اختلال ایجاد کند.

خشکی پوست و ریزش مو

یبوست و مشکلات گوارشی

افسردگی و اضطراب

تورم و پف‌آلودگی صورت: به‌خصوص در اطراف چشم‌ها

حساسیت به سرما

 

علائم کم‌کاری تیروئید در کودکان

علائم کم‌کاری تیروئید در کودکان می‌تواند بر رشد و تکامل آنها اثر بگذارد:

تاخیر در رشد قدی و کوتاهی قد: کند شدن رشد جسمی

کاهش سطح انرژی و خستگی

اختلال در رشد ذهنی و یادگیری: کمبود تمرکز و مشکلات حافظه

تاخیر در بلوغ جنسی

یبوست و مشکلات گوارشی

خشکی پوست و مو

پف‌آلودگی صورت و صدای خشن

کاهش تحمل سرما

در هر سه گروه، کم‌کاری تیروئید می‌تواند به تدریج پیشرفت کند و علائم ممکن است با گذشت زمان شدیدتر شود. تشخیص به موقع و درمان با داروهای جایگزین هورمون تیروئید معمولاً به مدیریت این علائم کمک می‌کند.

 

عوارض کم کاری تیروئید

کم‌کاری تیروئید اگر به موقع تشخیص داده نشود و درمان نگردد، می‌تواند به مشکلات و عوارض جدی منجر شود. برخی از عوارض مهم کم‌کاری تیروئید شامل موارد زیر است:

افزایش وزن و چاقی

متابولیسم کندتر در افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید باعث می‌شود بدن کالری کمتری بسوزاند که می‌تواند به افزایش وزن ناخواسته و چاقی منجر شود.

بیماری‌های قلبی و عروقی

کم‌کاری تیروئید ممکن است باعث افزایش سطح کلسترول LDL ("کلسترول بد") شود که خطر بیماری‌های قلبی و عروقی، از جمله آترواسکلروز (تصلب شرایین) و حملات قلبی را افزایش می‌دهد.

مشکلات ذهنی و روانی

کم‌کاری تیروئید می‌تواند به افسردگی، اضطراب، کاهش تمرکز و حتی کاهش حافظه منجر شود. در موارد شدید، ممکن است باعث اختلالات شناختی یا زوال عقل شود.

ناباروری و مشکلات قاعدگی

در زنان، کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث بی‌نظمی‌های قاعدگی، کاهش میل جنسی و حتی ناباروری شود. همچنین خطر سقط جنین در زنان باردار مبتلا به کم‌کاری تیروئید درمان نشده بیشتر است.

کم‌خونی

کم‌کاری تیروئید ممکن است به کم‌خونی منجر شود، چرا که این اختلال می‌تواند در تولید سلول‌های قرمز خون اختلال ایجاد کند.

میگزدم (Myxedema)

در موارد شدید و طولانی‌مدت، کم‌کاری تیروئید می‌تواند به شرایطی به نام میگزدم منجر شود. میگزدم حالتی است که در آن فرد به شدت دچار خستگی، بی‌هوشی، کاهش دمای بدن و حتی کما می‌شود. این وضعیت اورژانسی است و نیاز به درمان فوری دارد.

مشکلات عضلانی و مفصلی

کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث ضعف عضلانی، درد مفاصل، خشکی و سفتی عضلات و تورم مفاصل شود.

عوارض پوستی و مو

کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث خشکی پوست، شکنندگی و ریزش مو و نازک شدن ابروها شود. پوست افراد مبتلا ممکن است سرد، خشک و رنگ‌پریده باشد.

تأثیر بر رشد کودکان

در کودکان، کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث کندی رشد جسمی، کوتاهی قد، تاخیر در بلوغ و مشکلات شناختی و یادگیری شود.

کاهش دمای بدن و حساسیت به سرما

افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید معمولاً احساس سرما می‌کنند و دمای بدن آنها پایین‌تر از حد طبیعی است.

در صورت مشاهده علائم کم‌کاری تیروئید، مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌های لازم بسیار مهم است، زیرا درمان زودهنگام می‌تواند از بسیاری از این عوارض جلوگیری کند.

 

علت های کم کاری تیروئید

کم‌کاری تیروئید می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که برخی از آنها شایع‌تر و برخی نادرتر هستند. در ادامه، علل اصلی کم‌کاری تیروئید آورده شده است:

بیماری خودایمنی (تیروئیدیت هاشیموتو)

بیماری هاشیموتو، شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید، یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های تیروئید حمله می‌کند و باعث آسیب به آن‌ها و کاهش تولید هورمون‌های تیروئیدی می‌شود.

کمبود ید

ید ماده‌ای اساسی برای تولید هورمون‌های تیروئیدی است. کمبود ید در رژیم غذایی می‌تواند باعث اختلال در تولید این هورمون‌ها و در نتیجه کم‌کاری تیروئید شود. این مشکل بیشتر در مناطقی رخ می‌دهد که خاک آنها از ید طبیعی فقیر است.

جراحی تیروئید

افرادی که به علت بیماری‌های تیروئیدی، مانند گواتر یا سرطان تیروئید، جراحی تیروئید انجام داده‌اند و بخشی یا کل غده تیروئید آنها برداشته شده، ممکن است به کم‌کاری تیروئید دچار شوند.

درمان با ید رادیواکتیو

این درمان معمولاً برای پرکاری تیروئید یا سرطان تیروئید استفاده می‌شود. ید رادیواکتیو باعث تخریب بافت تیروئید می‌شود و در نتیجه می‌تواند به کم‌کاری تیروئید منجر شود.

داروها

برخی داروها، مانند لیتیوم (برای درمان اختلالات روانی)، آمیودارون (برای مشکلات قلبی)، و داروهای ضد تیروئیدی، می‌توانند فعالیت تیروئید را کاهش دهند و باعث کم‌کاری آن شوند.

تیروئیدیت (التهاب تیروئید)

التهاب تیروئید ممکن است به صورت گذرا یا دائمی باعث کم‌کاری تیروئید شود. تیروئیدیت ممکن است به دلایل عفونی یا خودایمنی ایجاد شود.

اختلالات مادرزادی

برخی کودکان ممکن است به صورت مادرزادی دچار کم‌کاری تیروئید باشند، به دلیل اینکه تیروئید آنها به درستی تشکیل نشده یا عملکرد آن دچار نقص است.

اختلالات هیپوفیز یا هیپوتالاموس

هیپوفیز و هیپوتالاموس بخش‌هایی از مغز هستند که فعالیت تیروئید را تنظیم می‌کنند. در صورتی که این بخش‌ها به درستی عمل نکنند، ممکن است تولید هورمون TSH (هورمون تحریک‌کننده تیروئید) کاهش یابد و در نتیجه تیروئید نتواند هورمون کافی تولید کند.

عوامل ژنتیکی

برخی افراد به دلایل ژنتیکی بیشتر در معرض کم‌کاری تیروئید هستند و این بیماری ممکن است در خانواده آنها شایع باشد.

پرتودرمانی در ناحیه سر و گردن

افرادی که به دلیل سرطان‌های مختلف تحت پرتودرمانی در ناحیه سر و گردن قرار می‌گیرند، ممکن است دچار آسیب تیروئید و در نتیجه کم‌کاری تیروئید شوند.

سایر بیماری‌ها

برخی بیماری‌های دیگر، مانند سندرم داون و سندرم ترنر، با افزایش خطر کم‌کاری تیروئید همراه هستند.

تشخیص زودهنگام و درمان به موقع کم‌کاری تیروئید می‌تواند به کنترل علائم و جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت این بیماری کمک کند.

 

نحوه پیشگیری از کم کاری تیروئید

پیشگیری از کم‌کاری تیروئید به طور کامل همیشه ممکن نیست، زیرا برخی از علل آن مانند عوامل ژنتیکی و بیماری‌های خودایمنی (مثل هاشیموتو) قابل کنترل نیستند. با این حال، رعایت برخی نکات می‌تواند به کاهش خطر ابتلا و یا مدیریت بهتر این بیماری کمک کند:

مصرف کافی ید

ید یکی از عناصر ضروری برای تولید هورمون‌های تیروئیدی است. مصرف مقدار کافی ید از طریق رژیم غذایی (مانند مصرف نمک یددار، ماهی و محصولات دریایی، تخم مرغ و لبنیات) می‌تواند به پیشگیری از کمبود ید و در نتیجه کم‌کاری تیروئید کمک کند. البته، مصرف بیش از حد ید نیز ممکن است مشکلاتی به وجود آورد، بنابراین تعادل مهم است.

پرهیز از مصرف بیش از حد گواتروژن‌ها

گواتروژن‌ها موادی هستند که می‌توانند فعالیت تیروئید را مهار کنند. برخی از مواد غذایی مانند کلم، کاهو، کلم بروکلی، گل‌کلم، و سویا حاوی گواتروژن‌ها هستند. مصرف متعادل و نه بیش از حد این غذاها می‌تواند به جلوگیری از کم‌کاری تیروئید کمک کند، به ویژه اگر ید کافی در رژیم غذایی مصرف شود.

پرهیز از استعمال دخانیات

سیگار کشیدن می‌تواند به غده تیروئید آسیب برساند و خطر بروز مشکلات تیروئیدی را افزایش دهد. ترک دخانیات می‌تواند به حفظ سلامت تیروئید کمک کند.

پایش منظم سلامت تیروئید

اگر در خانواده‌تان سابقه بیماری‌های تیروئیدی وجود دارد یا علائمی مانند خستگی مزمن، افزایش وزن و حساسیت به سرما دارید، بهتر است به صورت منظم سطح هورمون‌های تیروئیدی و TSH (هورمون تحریک‌کننده تیروئید) خود را چک کنید. تشخیص زودهنگام می‌تواند به جلوگیری از پیشرفت کم‌کاری تیروئید کمک کند.

مراقبت از سلامتی در دوران بارداری

زنان باردار باید سطح ید و هورمون‌های تیروئیدی خود را کنترل کنند، زیرا کم‌کاری تیروئید در دوران بارداری می‌تواند خطرات جدی برای مادر و جنین داشته باشد. مصرف مکمل‌های ید در دوران بارداری و شیردهی با مشورت پزشک می‌تواند از مشکلات تیروئیدی جلوگیری کند.

پرهیز از مصرف بی‌رویه مکمل‌های ید و داروهای تاثیرگذار بر تیروئید

استفاده خودسرانه از مکمل‌های ید می‌تواند به کم‌کاری یا پرکاری تیروئید منجر شود. همچنین داروهایی مانند لیتیوم و آمیودارون می‌توانند به غده تیروئید آسیب بزنند. اگر از این داروها استفاده می‌کنید، تحت نظر پزشک باشید تا عملکرد تیروئید به طور منظم بررسی شود.

مدیریت استرس و سبک زندگی سالم

استرس مزمن می‌تواند بر سیستم ایمنی و عملکرد تیروئید اثر منفی بگذارد. تکنیک‌های کاهش استرس، مانند یوگا، مدیتیشن، و ورزش منظم، می‌تواند به بهبود سلامت عمومی و کاهش خطر ابتلا به مشکلات تیروئیدی کمک کند.

دوری از پرتودرمانی‌های غیرضروری

اگر نیاز به پرتودرمانی در ناحیه سر و گردن دارید، بهتر است در مورد احتمال تاثیر آن بر تیروئید با پزشک خود مشورت کنید. در برخی موارد، محافظت از تیروئید در طول درمان ممکن است امکان‌پذیر باشد.

پیروی از رژیم غذایی متعادل

یک رژیم غذایی متعادل که شامل ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری مانند سلنیوم و روی باشد، می‌تواند به حفظ عملکرد سالم تیروئید کمک کند. سلنیوم به عنوان یک آنتی‌اکسیدان نقش مهمی در سلامت تیروئید دارد و در مواد غذایی مانند ماهی، آجیل و غلات کامل یافت می‌شود.

پیشگیری کامل از کم‌کاری تیروئید ممکن است همیشه ممکن نباشد، اما رعایت این نکات می‌تواند به حفظ سلامت تیروئید و کاهش خطرات مرتبط با این بیماری کمک کند.

 

سخن پایانی

در پایان، کم‌کاری تیروئید یک اختلال شایع ولی قابل‌کنترل است که می‌تواند با آگاهی و مدیریت به‌موقع تحت کنترل قرار گیرد. این بیماری، اگرچه ممکن است زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار دهد، اما با تشخیص به‌موقع و استفاده از درمان مناسب، بیشتر افراد می‌توانند زندگی سالم و فعالی داشته باشند. توجه به علائم هشداردهنده، مراجعه به پزشک برای بررسی وضعیت تیروئید، و پیروی از توصیه‌های دارویی و تغذیه‌ای می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کمک کند. با مراقبت مناسب، امکان جلوگیری از عوارض ناشی از این بیماری و حفظ سلامت عمومی وجود دارد.